Jak uczyć umiejętności motorycznych?

Podczas przygotowywania się do webinaru dotyczącego efektywnego uczenia się dostałem pytanie dotyczące tego jak nauka umiejętności motorycznych różni się od nauki skoncentrowanej na wiedzy i umiejętnościach, do których realizacji służy nam przede wszystkim intelekt. To ważne pytanie, na które szukają odpowiedzi nie tylko instruktorzy sportu, ale też ci, którym zależy na sprawnym wprowadzeniu pracowników linii produkcyjnych, czy choćby nauczenia procedur BHP. Nie znalazłem czasu, żeby wspomnieć o tym w trakcie naszego spotkania, więc czas naprawić ten błąd.

Ucz się i rób

Na webinarze mówiłem o tym, że proces zapamiętywania możemy porównać do walca, który wyznacza i umacnia drogi wewnątrz naszego mózgu. Im więcej dróg i im mocniejsze – tym lepiej będziemy pamiętać daną porcję wiedzy. Argumentem za trafnością tej metafory mogą być badania Larsa Nyberga, który weryfikował to w ciekawym eksperymencie, sprawdzając, czy ludzie lepiej zapamiętają listę czynności, gdy będą je wykonywać równocześnie z czytaniem tej listy? Walcowali na raz dwie drogi do danej porcji wiedzy i w rezultacie pamiętali je lepiej 🤓

Dlatego nauka czynności motorycznych w teorii jest mniej efektywna od próby równoczesnego zastosowania ich w praktyce. Myślę, że byłoby fantastycznie, gdybyśmy na kursach BHP oprócz zakuwania procedur mogli spróbować je zainscenizować. Albo gdybyśmy w trakcie teoretycznej części kursu na prawo jazdy mieli przed sobą konsolę, na której moglibyśmy praktykować ruchy wymagane w danej sytuacji. Ta sama zasada ma miejsce też w trakcie nauki gry na nowym instrumencie muzycznym, ale już niekoniecznie przy próbie poprawy techniki sportowej. Dlaczego?

Rezultat ważniejszy od drogi

Kilka lat temu zespół prof. Gabriele Wulf przeanalizował badania dotyczące efektywności nauki umiejętności motorycznych u przyszłych chirurgów. Jednym z wniosków z tego przeglądu było stwierdzenie, że o wiele skuteczniejsze w nauce jest skupianie się na rezultacie ruchu, niż na samym ruchu poszczególnych części ciała.

Przypomniało mi się, gdy w szkole podstawowej próbowałem nauczyć się wykonywać rzuty wolne tak, jak robił to Ronaldinho: Trzy kroki i uderzenie. Zawsze trzy kroki, wiec musi w tym coś być! Jako dziecko miałem w sobie determinacji nie mniej niż John Wick, więc próbowałem wykonywać tą metodą rzuty wolne przez tygodnie, jednak moja celność była wciąż niższa niż kopanie do bramki wykonywane starą techniką (swoją drogą, zainspirowaną Roberto Carlosem).

Wracając do badań Wulf – podobne wyniki były potwierdzone też u graczy w golfa, koszykarzy, piłkarzy, czy graczy w darta – lepsze wyniki w nauce osiągali ci zawodnicy, którzy skupiali się na korygowaniu rezultatu swojego ruchu. Nie ma jednoznacznego wyjaśnienia dla tego zjawiska. Wydaje mi się, że po prostu proces ruchu jest tak złożony, że nie jesteśmy w stanie w pełni, świadomie go kontrolować.

Czy to oznacza, że korygowanie ruchu trenowanych zawodników mija się z celem? Nie. Chodzi tylko o to, że zamiast skupiać się na ruchu części ciała, skupiajmy się na rezultacie tego ruchu: odchylenie do tyłu, nabieganie na piłkę na wprost, czy ruch, jakbyśmy chcieli strącić z rakietki pająka.

Must have na każdym treningu

Jest jeszcze kilka ważnych wniosków z badań Wulf, które mogą wydać się oczywiste, ale warto o nich wspomnieć. Obserwowanie poprawnego wykonania jakiegoś ruchu pomaga w jego naśladowaniu. Przydatny też jest feedback, zarówno w obszarze wyników, jak i w obszarze samego ruchu, który do niego prowadził (pamiętając o zasadzie z poprzedniego akapitu), czy możliwość obejrzenia nagrania pokazującego nasze ruchy. Niemniej ważny jest motywacyjny aspekt informacji zwrotnej. Docenianie poprawnie wykonanych zadań zwiększa zaangażowanie, z kolei nadmierna krytyka prowadzi do pogorszenia rezultatów nauki.

Własne zdanie

Co ciekawe i z pewnością nieintuicyjne, okazuje się, że bardzo skuteczną techniką rozwoju kompetencji motorycznych jest pozostawienie trenujących samymi sobie. Pozwolenie im na własne decydowanie o tym kiedy chcieliby uzyskać informację zwrotną, jakie umiejętności trenować w danym momencie, czy kiedy obejrzeć ponownie instrukcję (jeśli była nagrana). Wydaje się to wymagające przy próbie wdrożenia w dużej grupie, ale rezultaty badań przytoczonych przez Wulf wskazały znaczną poprawę wyników osób, które miały decyzyjność w tych obszarach, więc może warto spróbować to wdrożyć?

Bez nudy

Jest jeszcze jedna prosta i praktyczna porada w obszarze uczenia się wykonywania określonych ruchów. Naukowcy z John Hopkins University odkryli, że skuteczniejsze jest robienie zadań lekko zmienionych od powtarzania w kółko tego samego zadania. Ważne, żeby zmiana była drobna, żeby wciąż sedno zadania było nienaruszone. Tak samo jest przy uczeniu się nowej wiedzy, więc zakładam, że może za to odpowiadać ten sam mechanizm – efekt znudzenia i mniejsza uważność.

Ale czym się różni nauka umiejętności motorycznych od nauki teorii?

W swoim przeglądzie skupiłem się na znalezieniu technik i podejść, które są efektywne w uczeniu się umiejętności ruchowych, ale nie odpowiedziałem wprost na pytanie zadane przed przygotowywaniem webinaru. Myślę, że odpowiedź na nie jest bardzo złożona i znalazłem tylko częściowe odpowiedzi:

W trakcie nauki wykonywania jakichś czynności angażuje się kora ruchowa, odpowiedzialna za świadome wykonywanie ruchu, która nie jest wykorzystywana przy nauce „na egzamin”. Jej funkcjonowanie i rozwój też różni się, o czym więcej możemy poczytać na Science of Sports.
Możemy wzmocnić proces zapamiętywania ruchu, jeśli zrobimy jego myślową mapę. Musimy wiedzieć, jak powinien wyglądać poprawny ruch, jaki powinien być jego rezultat, a nawet – jakie odczucia powinniśmy mieć przy jego wykonywaniu (choć i to jest w pewnym sensie podświadome), a więc uczenie się wiedzy nt. ruchu uzupełnia uczenie się samego ruchu.
Rozwój zdolności sportowych u dzieci sprzyja rozwojowi zdolności poznawczych. W jakiś sposób te dwa obszary wpływają na siebie wzajemnie.

To wciąż nie jest jednoznaczna odpowiedź. Obiecuję jej poszukać w przyszłości, ale mam nadzieję, że już teraz dostarczyłem Wam przydatnych wskazówek praktycznych!

Źródła

Nyberg, L., Lövdén, M., Riklund, K., Lindenberger, U., & Bäckman, L. (2012). Memory aging and brain maintenance. Trends in cognitive sciences, 16(5), 292-305.

Wulf, G., Shea, C., & Lewthwaite, R. (2010). Motor skill learning and performance: A review of influential factors. Medical Education, 44(1), 75–84. https://doi.org/10.1111/j.1365-2923.2009.03421.x

Wymbs, N. F., Bastian, A. J., & Celnik, P. A. (2016). Motor skills are strengthened through reconsolidation. Current Biology, 26(3), 338-343.

Thon, B. (2015). Cognition and motor skill learning. Annals of Physical and Rehabilitation Medicine, 58, e25.

Abdelkarim, O., Ammar, A., Chtourou, H., Wagner, M., Knisel, E., Hökelmann, A., & Bös, K. (2017). Relationship between motor and cognitive learning abilities among primary school-aged children. Alexandria Journal of Medicine, 53(4), 325-331.