Dlaczego niektórzy ludzie mają trudności ze zrzuceniem wagi, podczas gdy innym przychodzi to z łatwością? Dlaczego niektórych uczniów do działania motywują rezultaty, a innych rywalizacja? Dlaczego niektórzy sportowcy poddają się po porażkach, a innych porażki napędzają do wzmożonego wysiłku? Naukowcy od lat badają te różnice, lecz dopiero w 2013 roku Dr Jeni L. Burnette ze swoim zespołem podsumowała dokonania badaczy w tym obszarze, uzupełniając model samoregulacji Carvera i Scheiera z 1998 roku. Odtąd mamy kompletny obraz wszystkich mechanizmów samoregulacji realizacji celów i wpływu przekonań na wybór tych mechanizmów. Jego znajomość pozwala diagnozować dysfunkcje w motywacji i dzięki temu – skutecznie z nimi walczyć.

Model SOMA

Opracowany przez zespół Burnette model SOMA dotyczy czterech obszarów „obsługi” celów: stawianie celów (ang. goal setting), realizacja celów (ang. goal operating), monitorowanie postępów (ang goal monitoring) i osiąganie celów (ang. goal achievement). W metaanalizie uwzględniającej aż 113 innych badań, w których wzięło udział łącznie ponad 28 tysięcy osób postawiła hipotezę, że na proces samoregulacji wpływają trzy czynniki (opisane dalej): nasze przekonania, podejście do motywacji i zagrożenia ego. Schematycznie można to zobrazować na poniższym wykresie.

Choć model wydaje się intuicyjny, prawdziwą wartość w zrozumieniu zjawiska samoregulacji daje rozszerzenie go o poszczególne mechanizmy w nim występujące.

Mechanizmy samoregulacji

Przekonania

Głównym czynnikiem wpływającym na naszą samoregulację są przekonania dotyczące zmienności ludzkich cech. Wierzymy, że są stałe (ang. entity theories) i nie mamy na nie wpływu, lub, że są inkrementalne (ang. incremenal theories)[2].

Przekonania te zmieniają się w zależności od cech, które rozpatrujemy (np. waga ciała i inteligencja). Mają one wpływ na to jakie mechanizmy autoregulacji wybieramy przy realizacji celów. Trudno przecież zmotywować się do zmiany czegoś co jest stałe! Co z tego wynika? Badania wykazały, że działania zachęcające osoby otyłe do akceptacji własnego ciała umacniają je w przekonaniu stałości tego zjawiska i przez to mają znacznie większe trudności w zrzuceniu zbędnych kilogramów.

Stawianie celów

Stawianie celów to inaczej stawianie punktów odniesienia do których dążymy [3] W literaturze spotyka się dwa typy celów: cele sprawnościowe (ang. performance goals) i cele poznawcze (ang. learning goals).

Dążąc do osiągnięcia celów sprawnościowych chcemy wykazać się naszymi umiejętnościami, często w porównaniu z innymi. Liczy się wynik, ocena.

Dążąc do osiągnięcia celów poznawczych chcemy opanować konkretne umiejętności ze względu na wewnętrzną satysfakcję mistrzostwa.

Na przykładzie szkoły – dążąc do celów sprawnościowych chcemy być najlepsi w klasie, mieć same piątki. Kiedy kierujemy się celami poznawczymi chcemy zrozumieć dane zjawisko i umieć rozwiązywać wszystkie zadania przed jakimi zostaniemy postawieni.

Podejście do celów

Zarówno do celów poznawczych, jak i sprawnościowych możemy podchodzić dwojako. Pierwszym podejściem jest podejście aktywne (ang. approach), drugim – unikowe (ang. avoidance).

W podejściu aktywnym motywacją do realizacji celu jest zdobycie założonego rezultatu. Podejmujemy się wyzwania, bo chcemy osiągnąć jego efekt. Z kolei w podejściu unikowym naszą motywacją jest uniknięcie niepożądanych rezultatów. [4] I tak na przykład przygotowanie raportu, by nie zostać wyrzuconym z pracy jest podejściem unikowym, gdy zaś powodem jest zdobycie wiedzy o procesie – mowa o podejściu aktywnym.

Realizacja celów

Jak we wszystkich innych mechanizmach samoregulacji i tu można wyróżnić dwie strategie.

Pierwsza strategia zakłada ustalenie z góry działań, które pozwolą nam zrealizować cel. Na przykład nauka języka dwie godziny każdego dnia aż do egzaminu.

Druga strategia to praca w pętli ze stałą aktualizacją postępów i wprowadzaniem poprawek do planu zależnie od wyników. To działanie podobne do termostatu, który włącza podgrzewanie, gdy temperatura spada i klimatyzację, gdy temperatura pokoju jest zbyt wysoka.  [5]

Burnette w swojej pracy wyjaśnia te podejścia różnicą w odbiorze negatywnej informacji zwrotnej, która jednych motywuje, a innym podcina skrzydła. Strategie wykorzystujace informację zwrotną (regularnie mierzącą postępy) nazywa strategiami mistrzostwa (ang. mastery-oriented strategy), zaś strategie jej unikające (nastawioną na realizację z góry ustalonego planu) strategiami bezradności (ang. helpless-oriented strategy).

Monitorowanie celów

Monitorowanie celu zawiera analizę ograniczeń i zasobów do jego realizacji[6]. W modelu Carvera i Scheiera istnieją dwa mechanizmy monitorowania celów. Sterowane są negatywnymi emocjami albo oczekiwaniami.

W mechanizmie monitorowania celów negatywnymi emocjami, takimi jak smutek i niepokój, ich doświadczanie wpływa na chęci osiągnięcia celu, lub rezygnację z niego. Porażka staje się argumentem do prokrastynacji lub całkowitego zaniechania postanowień.

Z kolei w mechanizmie monitorowania celów oczekiwaniami wszelkie porażki stanowią argument do wprowadzania zmian i szukania nowych sposobów. Uczeń, który otrzyma negatywną ocenę z egzaminu spróbuje np. zgłosić się na korepetycje, aby przyspieszyć tempo rozwoju i nadgonić braki do oczekiwanego rezultatu.

Zagrożenia Ego

Zagrożenia Ego (ang. ego threats) to wszelkie zjawiska lub komunikaty zawierające negatywne implikacje na temat własnej osoby[7]. W kontekście samoregulacji określa się tym mianem negatywne informacje zwrotne i porażki. Na ich efekt narażone są szczególnie osoby o wysokiej samoocenie. Największą różnicą w odbiorze zagrożeń Ego pomiędzy osobami o przekonaniach stałych a inkremenalnych jest fakt, że te pierwsze próbują dowieść swych umiejętności, podczas gdy te drugie próbują podnieść swoje umiejętności. Zagrożenia ego najmocniej wpływają na monitorowanie celu (sterowanie oczekiwaniami lub negatywnymi emocjami), jednak ich rola jest też ważna w procesie tworzenia celów (podejście aktywne lub unikowe).

Kompletny model SOMA

Biorąc pod uwagę wszystkie te mechanizmy, kompletny model SOMA prezentuje się tak, jak na rysunku poniżej. Każdy cel można dopasować do poszczególnych mechanizmów, co pozwala nam zrozumieć nasze motywy i wykorzystując proces odwrotny – odkryć nasze przekonania w obszarze danego celu.

Relacje pomiędzy przekonaniami, mechanizmami a osiąganiem celów

To, co w całym modelu i pracy dr Burnette najważniejsze, to ustalenie relacji pomiędzy poszczególnymi mechanizmami, przekonaniami, a osiąganiem zamierzonych celów. Choć wiele z nich zdaje się intuicyjnych, mamy dowód w postaci dziesiątek powielonych eksperymentów i badań potwierdzających ich prawdziwość.

Przekonania inkrementalne o ludzkich atrybutach koreluje ze stosowaniem mechanizmów: cele poznawcze, strategię mistrzostwa w realizacji celów, monitorowanie celów oczekiwaniami. Te zaś wprost wpływają pozytywnie na prawdopodobieństwo realizacji założonych celów. Czyli, jeśli chcemy skutecznie realizować swoje cele możemy:

• pracując na przekonaniach wpływać na świadomość możliwości zmiany danych cech i umiejętności;
• weryfikować czy nasze cele są poznawcze, czy kierujemy się w ich realizacji strategią mistrzostwa, a porażki przyjmujemy jako wiadomość zwrotną.

Przekonania stałe o ludzkich atrybutach korelują ze stosowaniem mechanizmów: cele sprawnościowe, strategia bezradności, negatywne emocje. Wpływa to negatywnie na prawdopodobieństwo realizacji celów. Wystąpienie którychkolwiek z powyższych będzie powodem, dla którego będziemy mieć trudności z realizacją celów.

Nie ma stałego związku z przekonaniami, a podejściem do poszczególnych celów. Mamy więc cele poznawcze unikowe, cele poznawcze aktywne, cele sprawnościowe unikowe i cele sprawnościowe aktywne. W tym przypadku to podejście, a nie przekonania znacznie bardziej wpływają na prawdopodobieństwo osiągnięcia celu.

Przykłady każdego z ww celów celów:

Cel sprawnosciowy aktywny: Nauka, aby być lepszym od rówieśników

Cel sprawnościowy unikowy: Nauka, aby nie uchodzić za głupka wśród rówieśników

Cel poznawczy aktywny: Nauka, aby posiadać jak najwięcej wiedzy

Cel poznawczy unikowy: Nauka, aby nie stracić możliwości zdobycia wiedzy (np nauka z kursu eLearning przed utratą dostępu)

Związki wszystkich mechanizmów autoregulacji z prawdopodobieństwem realizacji celów zaznaczono na poniższym modelu. Kolorem zielonym zaznaczone są mechanizmy pozytywnie wpływające na prawdopodobieństwo sukcesu naszych celów, a pomarańczowym – negatywnie.

Praktyczne zastosowanie modelu

Przekonania inkrementalne i stałe są rozłożone w społeczeństwie równomiernie, a więc na naszej sali szkoleniowej możemy również spotkać osoby, które są przekonane o stałości swoich cech. Praca na tych przekonaniach może przynieść znaczne efekty w realizacji przyszłych celów uczestników naszych szkoleń lub procesów rozwojowych.

Rozłożenie celów, przed którymi stoi nasz uczestnik na czynniki pierwsze w modelu SOMA może z kolei pomóc zidentyfikować błędne mechanizmy, którymi kieruje się w ich realizacji, aby określić konkretne ścieżki rozwoju i udoskonalenia procesu realizacji tego celu. Pomoże w tym kwestionariusz SOMA załączony poniżej.

Arkusz SOMA

Arkusz SOMA – przykład

Bibliografia

[1] Burnette, J. L., O’Boyle, E. H., VanEpps, E. M., Pollack, J. M., & Finkel, E. J. (2013). Mind-sets matter: A meta-analytic review of implicit theories and self-regulation. Psychological Bulletin, 139(3), 655–701. https://doi.org/10.1037/a0029531

[2] Ross, M. (1989). Relation of implicit theories to the construct of personal histories. Psychological Review, 96, 341–357. doi:10.1037/0033- 295X.96.2.341

[3] Moskowitz, G. B., & Grant, H. (2009). The psychology of goals. New York, NY: Guilford Press.

[4] Elliot, A. J. (1999). Approach and avoidance motivation and achievement goals. Educational Psychologist, 34, 169 –189. doi:10.1207/ s15326985ep3403_3

[5] Carver, C. S., & Scheier, M. F. (1990). Origins and functions of positive and negative affect: A control-process view. Psychological Review, 97, 19–35. doi:10.1037/0033-295X.97.1.19

[6]Carver, C. S.,&Scheier, M. F. (1982). Control theory: A useful conceptual framework for personality–social, clinical, and health psychology. Psy- chological Bulletin, 92, 111–135. doi:10.1037/0033-2909.92.1.111

[7]Baumeister, R. F., Heatherton, T. F., & Tice, D. M. (1993). When ego threats lead to self-regulation failure: Negative consequences of high self-esteem. Journal of Personality and Social Psychology, 64, 141–156. doi:10.1037/0022-3514.64.1.141