W tym wpisie streszczę Wam kilka ciekawych badań o wpływie emocji na efektywność nauki. Czy emocje są potrzebne? Czy powinniśmy unikać negatywnych emocji? Jaki mają wpływ i na co? O tym dowiecie się z tego wpisu.

Czy emocje wpływają na szkolenia?

Co do tego chyba nie ma wątpliwości – emocje mają istotny wpływ na procesy poznawcze: percepcję, koncentrację, zapamiętywanie, pamięć długotrwałą, rozumowanie i rozwiązywanie problemów [1]. Ukierunkowują naszą z natury ograniczoną uwagę na obszary, które są jej szczególnie warte. Są więc swoistym filtrem tego, co z naszego szkolenia uczestnicy zapamiętają.
W trakcie warsztatu możemy wprowadzić uczestników w wiele stanów emocjonalnych: strach, wstyd, smutek, złość, radość, stres, zaskoczenie, zaufanie, nuda itd. Niektóre z nich są szczególnie pożądane, choć rzadko staramy się celowo wprowadzić uczestników konkretne emocje. Bardziej liczymy na to, że uda się je wywołać. Niektórych emocji z kolei w ogóle chcemy unikać. Czy słusznie?
Zanim odpowiem na to pytanie – podzielę się moim przykładem celowego wykorzystania negatywnych emocji na szkoleniu.

Studium przypadku – negatywne emocje na szkoleniu

Podczas warsztatu z projektowania gier szkoleniowych uczestnicy, trenerzy-adepci z ekscytacją słuchali instrukcji ćwiczenia outdoorowego, które wkrótce mieli wykonać.
– Idąc do sali szkoleniowej ukryłem na pobliskim skwerku czekoladowe jajka w ilości ok. 30. W grupach będziecie teraz szukać tych jajek. Pamiętajcie, że druga drużyna może utrudniać Wam to zadanie. Ile uda Wam się zebrać, tyle będziecie mogli zjeść.
Nikomu nie udało się ukończyć zadania, a ja z rozbawieniem obserwowałem jak w trakcie pięciu minut nadzieja przekształcała się w rozczarowanie, a później w złość. Do sali szkoleniowej wszyscy wrócili z minami, które skumulowane były chyba najsmutniejszym widokiem jaki przyszło mi oglądać na sali szkoleniowej. Po zebraniu pierwszych opinii i spostrzeżeń wprowadziłem uczestników do refleksji.
– Dokładnie tak będą czuli się Wasi uczestnicy, jeśli nie przyłożycie się do projektowania Waszych gier szkoleniowych. Jajka były tam cały czas, lecz schowane w kieszeni mojej kurtki. Skupmy się teraz na tym jakie popełniłem błędy, żebyście Wy w przyszłości nie musieli popełniać ich sami.
Opakowanie ze słodyczami ruszyło w rundę wokół sali, złość szybko minęła, a zaangażowanie emocjonalne uczestników przyniosło bardzo dużo treści i cennych spostrzeżeń w trakcie debriefingu. Najbardziej cieszy mnie w tym wszystkim fakt, że uczestnicy pamiętają ten warsztat pomimo upływu lat, a sam miałem okazję brać udział w dobrych grach szkoleniowych przez nich zaprojektowanych.

Negatywne emocje a procesy pamięciowe

Pisząc ten artykuł myślałem o tym – dlaczego akurat to ćwiczenie utrwaliło się tak mocno u moich uczestników? Choć szkolę dopiero od pięciu lat, miałem szczęście uczestniczyć w wielu projektach, w których mogłem wykazać się kreatywnością i eksperymentować z formą. Tylko w tym przypadku w ramach wiadomości zwrotnej mieliśmy niemal jednolity przekaz – to ćwiczenie było najbardziej wartościowe dla uczestników. Dlaczego?
Większość czytelników będzie w stanie dokładnie określić co robili, gdy dowiedzieli się o katastrofie Smoleńskiej. Nowe, szokujące odkrycia lepiej utrwalają się w pamięci długotrwałej z niemal fotograficzną precyzją, co w swoich badaniach potwierdziła Margaret Bradley [2]. To poniekąd może tłumaczyć utrwalenie lekcji z mojego warsztatu. Moi uczestnicy, przyzwyczajeni do dobrych szkoleń i pozytywnych emocji w które byli wprowadzani w trakcie szkoły trenerów, zostali wybici z tego cyklu z brutalnością, której się nie spodziewali.
Czy w takim razie równie dobrze zapamiętali lekcje płynące z tego ćwiczenia?
Niestety najprawdopodobniej nie. Wcześniej wspomniane badanie wskazuje na wyraźne osłabienie pamięci wobec rzeczy, które nastąpiły przed i po szokującym zdarzeniu. Nasz mózg poświęca pełną uwagę temu, co wyprowadziło go z równowagi. Silne, szokujące doznania są skrupulatnie rejestrowane, abyśmy w przyszłości nie dali się więcej zaskoczyć. Wszelkie inne informacje traktowane są z kolei drugorzędnie.
Podobny efekt na pamięć ma stres. Niski poziom kortyzolu wpływa pozytywnie na koncentrację i pamięć, jednak jego wzrost całkowicie blokuje procesy pamięciowe, a nawet uszkadza komórki w hipokampie, który odpowiada za naszą pamięć [3].

Jak w takim razie jest z pozytywnymi emocjami?

Pozytywne emocje wpływają na skupienie, zdolności poznawcze i zaangażowanie, a te z kolei wpływają pozytywnie na percepcję i pamięć [4]. Wpływają też na motywację i możliwości rozwiązywania problemów bardziej intensywnie, niż nauka pod wpływem negatywnych emocji [5].
Uczestnicy szkoleń wprowadzani w pozytywne emocje będą więc mieli więcej możliwości, by przyjąć nowe informacje. Przyniesie to także długotrwałe, pozytywne efekty.
Nie mniej ważny na szkoleniu jest nastrój. Badania pokazały, że osoby będące w pozytywnym nastroju mają znacznie większą zdolność do rozwiązywania problemów, a negatywny nastrój obniża te zdolności[6].

Czy pozbywamy się całkowicie negatywnych emocji ze szkoleń?

Udało mi się znaleźć tylko jedno praktyczne zastosowanie negatywnych emocji w literaturze – mogą służyć do zmiany postaw. Emocje są ich składową. Gdy pojawi się nowy bodziec emocjonalny wobec postawy naszego uczestnika, który jest przeciwny temu, co do tej pory czuł w danej kwestii, może wpłynąć na zmianę postawy. O ile tylko nowy bodziec jest wystarczająco silny.
To tłumaczy na przykład dlaczego wieloletni palacze potrafią rzucić palenie w dniu, w którym dowiedzą się o spodziewanym dziecku. Strach przed wpływem na zdrowie dziecka jest wystarczająco silny, by całkowicie zmienić postawę wobec palenia.
Nawet tutaj należy być ostrożnym z wykorzystywanymi emocjami. Wstyd i poczucie winy wpływają negatywnie na motywację do działania, a więc i motywację do zmiany postaw [7], więc sugerowałbym jedynie operowanie strachem, złością i smutkiem.

Kilka praktycznych wskazówek na koniec:

  1. Zadbaj o pozytywny nastrój na szkoleniu od samego początku. Bardzo dobry artykuł w tym temacie napisał Andrzej Bernardyn – Kluczowe Kompetencje. O tu: http://andrzejbernardyn.pl/trenerstwo/torowanie/
  2. Zwracaj uwagę na to, czy uczestnicy dobrze rozumieją wszystkie instrukcje, czy dostają informację zwrotną wystarczająco często, aby uniknąć niepewności i zmieszania, prowadzących do niepokoju [7].
  3. Nie przesadzaj z szokującymi doświadczeniami, aby uniknąć przeciążenia poznawczego Twoich uczestników, lub przynajmniej wprowadź przerwę bezpośrednio po nich, aby dać im czas na ich przetworzenie.
  4. Akwarium i inne streso/wstydogenne techniki szkoleniowe nie służą motywacji i efektywności przyswajania wiedzy. Zamiast scenek przed całą grupą organizuj je w mniejszych 3 osobowych grupach, gdzie jedna z osób ma skrupulatnie notować wszystko, co się w nich dzieje, do omówienia później w całej grupie.
  5. Pozytywnych emocji, które możemy wywołać na szkoleniu jest dużo: radość, zainteresowanie, wdzięczność, życzliwość, akceptacja, duma, podziw, satysfakcja, pewność, entuzjazm, euforia (polecam film dokumentalny “I am not your guru”, żeby zobaczyć jak z tą emocją pracuje Tony Robbins), optymizm, zadowolenie. Możesz projektować swoje szkolenia z myślą, by wywołać konkretne emocje w konkretnym czasie i potem weryfikować w ramach ewaluacji, lub debriefingu – co udało Ci się osiągnąć?
Będę wdzięczny, jeśli zostawicie mi komentarz o tym wpisie, a niezwykle szczęśliwy, jeśli podzielcie się swoimi sposobami na wywoływanie pozytywnych emocji na szkoleniu Dziękuję za poświęcony czas!

Literatura

[1] Tyng, C. M., Amin, H. U., Saad, M., & Malik, A. S. (2017). The Influences of Emotion on Learning and Memory. Frontiers in psychology, 8, 1454. doi:10.3389/fpsyg.2017.01454
[2] Cuthbert B. N., Schupp H. T., Bradley M. M., Birbaumer N., Lang P. J. (2000). Brain potentials in affective picture processing: covariation with autonomic arousal and affective report. Biol. Psychol.52 95–111. 10.1016/S0301-0511(99)00044-7
[3] Lindau, Almkvist, Mohammed, in The encyclopedia of stress G. Fink, Ed. (Academic press, San Diego, 2000) pp. 603-610.
[4] Fredrickson, B. L., & Branigan, C. (2005). Positive emotions broaden the scope of attention and thought‐action repertoires. Cognition & emotion, 19(3), 313-332. Ghali
[5]Isen, A. M., & Reeve, J. (2005). The influence of positive affect on intrinsic and extrinsic motivation: facilitating enjoyment of play, responsible work behavior, and self-control. Motivation and Emotion, 29(4), 295–323.
[6] Gray, J.R. Emotional modulation of cognitive control: approach-withdrawal states double-dissociate spatial from verbal two-back task performance. J Exp Psychol Gen. 2001 Sep; 130(3):436-52.
[7] Rowe, A., & Fitness, J. (2018). Understanding the Role of Negative Emotions in Adult Learning and Achievement: A Social Functional Perspective. Behavioral Sciences, 8(2), 27. https://doi.org/10.3390/bs8020027